Witamina D3
Cholekacyferol
Witamina D razem z witaminą A, witaminą E i witaminą K należy do witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Są dwie formy witaminy D: ergokalcyferol czyli tzw. witamina D2 oraz cholekalcyferol czyli witamina D3. Witamina D2 jest bardziej popularna w USA i Kanadzie. Powstaje ona z ergosterolu w drożdżach, kurkach i w innych grzybach pod wpływem promieniowania UV. Historycznie niemiecki badacz Adolf Windhaus pierwszy odkrył 3 formy witaminy D i nazwał je D1, D2 i D3. Okazało się jednak,że witamina D1 to była raczej mieszanina składników (D2 i D3) niż oddzielny składnik i ta historyczna nazwa nie jest już stosowana.
Cholekalcyferol jest związany ze światem zwierzęcym i zarówno w przeszłości jak i teraz jego bogatym źródłem jest tran z tłustych ryb morskich. Nie należy mylić tranu z kwasami tłuszczowymi omega-3* (których bogatym źródłem jest olej rybny, w odróżnieniu od kwasów omega-6 pochodzącego z olei roślinnych np. olej wiesiołka czy ogórecznika).
Witamina D3 jest jedną z niewielu witamin, którą organizm potrafi wyprodukować. Potrzebne do tego procesu promieniowanie ultrafioletowe (UVB – frakcja B tego promieniowania) umożliwia przemianę zawartego w skórze 7-dehydrocholesterolu (tzw. prowitamina D3) w cholekalcyferol (witamina D3). Jednak synteza wystarczającej ilości witaminy D drogą fotolizy pochodnej cholesterolu jest ograniczona przez działanie takich czynników jak czynniki geograficzne i środowiskowe (szerokość geograficzna, pora roku, warunki atmosferyczne) oraz inne czynniki (np. ubranie), które ograniczają dopływ promieni słonecznych do powierzchni skóry. Badania wykazały, że intensywność syntezy witaminy D w skórze w okresie zimy, na naszej i zbliżonej szerokości geograficznej, jest prawie niewykrywalna. W Polsce synteza witaminy D pod wpływem działania promieni UVB zachodzi praktycznie jedynie przez parę godzin w ciągu dnia w okresie letnim.
Do czynników biologicznych wpływających na szybkość syntezy witaminy D zalicza się wiek i zawartość melaniny w skórze. Na przykład zwiększona pigmentacja skóry może nawet od 5 do 10 razy zmniejszać skórną syntezę witaminy D w porównaniu z osobami z jasna skórą. Z innych badań wynika, że intensywność skórnej syntezy witaminy D ulega stopniowej redukcji wraz z wiekiem.
Mimo, iż wiele pokarmów jest wzbogaconych w witaminę D, jej niedobór staje się coraz bardziej powszechny. Unikanie promieni słonecznych, stosowanie filtrów ochronnych, szerokość geograficzna, ubrania i zwyczaje kulturowe dodatkowo pogłębiają problem związany z jej deficytem. Wśród Innuitów na Grenlandii, którzy przeszli na dietę europejską, jak również wśród emigrantów z Afryki, którzy po przybyciu do Europy kontynuują dietę ubogą w ten składnik oraz ubierają się zasłaniając twarz (w przypadku kobiet), niedobór witaminy D staje się coraz bardziej zauważalny.
* kwasy omega 3 należą tzw. wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. Czasami określanych jako witamina F. Należą do nich 3 związki chemiczne: kwas α-linolenowy (ALA), kwas eikozapentaenowy (EPA) oraz kwas dokozaheksaenowy (DHA). EPA jest niezbędny do przekazywania informacji między włóknami nerwowymi i jest stosowany w trudnościach z nauką i koncentracją, zazwyczaj łącznie z innymi kwasami omega-3 (np. DHA) Kwasy omega-3 są podawany w diecie osobom w przypadku wielu innych chorób np. łuszczycy.
Naturalne źródła witaminy D
Promieniowanie ultrafioletowe jest głównym źródłem witaminy D. Istotne znaczenie ma również żywność. Ocenia się, że dieta pokrywa ok. 20% naszsego zapotrzebowania na witaminę D. Istnieje tylko kilka naturalnych źródeł witaminy D, do których zaliczamy m.in. mleko, mleko sojowe, masło, niektóre grzyby (np. kurki) oraz przede wszystkim wszystkie tłuste ryby morskie, które są najbogatszym źródłem witaminy D.
W poniżej tabeli 10 najbogatszych w witaminę D pokarmów.
Rodzaj pokarmu | ilość na porcję w j.m. |
Odsetek referencyjnej wartości spożycia |
---|---|---|
Dziki łosoś 100 g | ||
Tran 1 łyżka stołowa | ||
Sardynki w puszce 100 g | ||
Surowe ostrygi 6 szt. | ||
Tuńczyk w puszce (jasne mięso) 100 g | ||
1 duża krewetka | ||
Wzbogacone produkty mleczne | ||
Kawior 1 łyżka stołowa | ||
1 duże żółtko jaj | ||
Grzyby 75 g |
Ile witaminy D potrzebuje nasz organizm?
Jak wcześniej przedstawiliśmy nasze zapotrzebowanie na witaminę D zależy od wielu czynników. Między innymi dlatego Zespół d/s Suplementów Diety uchwalił w 2019 roku:
- Maksymalna ilość witaminy D w suplementach diety wynosi 50 µg (2.000m j.m.) w zalecanej dziennej dawce do spożycia. Dawka ta dotyczy osób dorosłych.
- Zaleca się, aby przed rozpoczęciem przyjmowania preparatu z witaminą D oznaczyć poziom witaminy D (25-(OH)-D) we krwi i wynik skonsultować z lekarzem lub farmaceutą.
Tabela: określenie poziomów witaminy D we krwi.
Stężenie 25(OH)D w surowicy | ||
---|---|---|
Określenie poziomu | ||
Deficyt | ||
Niedobór | ||
Poziom suboptymalny | ||
Poziom zalecany | ||
Poziom toksyczny |
Zalecana ilość witaminy D w zależności od sytuacji klinicznej
Profilaktyka niedoboru witaminy D u dzieci
Noworodki donoszone i niemowlęta:
Dla uzyskania prawidłowego stężenia 25OHD w surowicy krwi, rekomendowana, doustna, dawka witaminy D3 (cholekalcyferolu) wynosi 400 j.m./dobę; suplementację rozpoczyna się od pierwszych dni życia (niezależnie od tego czy matka w II i III trymestrze ciąży przyjmowała witaminę D).
U dzieci karmionych wyłącznie piersią zalecane jest podawanie całej dawki, natomiast u dzieci karmionych sztucznymi mieszankami należy uwzględnić ilość witaminy D zawartą w pożywieniu.
Dzieci urodzone przedwcześnie
Zalecana dawka witaminy D wynosi 800 j.m. dziennie do czasu osiągnięcia skorygowanego wieku 40 tygodni.
Dzieci i młodzież od 1-ego do 18-ego roku życia
Zalecana dawka witaminy D wynosi od 600 do 1000 j.m./dobę, zależnie od masy ciała, od października do marca lub przez cały rok, jeżeli synteza skórna jest niewystarczająca (np. przy restrykcyjnym stosowaniu kremów z filtrami UVB i/lub ograniczonym czasie przebywania na słońcu).
Suplementowanie zdrowych osób dorosłych
Dla uzyskania prawidłowego stężenia 25OHD rekomendowana doustna dawka witaminy D wynosi 800–2000 j.m./dobę witaminy D3 (cholekalcyferolu), zależnie od masy ciała, od października do marca lub przez cały rok, jeżeli synteza skórna jest niewystarczająca.
Ocena stężenia 25OHD w surowicy krwi jest badaniem zalecanym przed rozpoczęciem suplementacji. Oznaczanie to nie jest jednak niezbędne przy suplementacji osób zdrowych i nie jest wymagane jako kontrola efektywności terapii.
Postępowanie w przypadkach niedoboru witaminy D osób dorosłych
Rekomendowana dawka lecznicza wynosi od 1000 do 10 000 j.m./dobę (ok. 50 000 j.m./tydz.) przez 1 – 3 miesiące, zależnie od wieku, masy ciała i stopnia niedoboru. W trakcie leczenia konieczne jest monitorowanie stężenia 25OHD w surowicy krwi, dlatego zalecane jest skierowanie pacjenta do poradni wykonującej stosowne oznaczenia.