Witamina D3

Witamina D3


Cholekacyferol

Witamina D razem z witaminą A, witaminą E i witaminą K należy do witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Są dwie formy witaminy D: ergokalcyferol czyli tzw. witamina D2 oraz cholekalcyferol czyli witamina D3. Witamina D2 jest bardziej popularna w USA i Kanadzie. Powstaje ona z ergosterolu w drożdżach, kurkach i w innych grzybach pod wpływem promieniowania UV. Historycznie niemiecki badacz Adolf Windhaus pierwszy odkrył 3 formy witaminy D i nazwał je D1, D2 i D3. Okazało się jednak,że witamina D1 to była raczej mieszanina składników (D2 i D3) niż oddzielny składnik i ta historyczna nazwa nie jest już stosowana.

Cholekalcyferol jest związany ze światem zwierzęcym i zarówno w przeszłości jak i teraz jego bogatym źródłem jest tran z tłustych ryb morskich. Nie należy mylić tranu z kwasami tłuszczowymi omega-3* (których bogatym źródłem jest olej rybny, w odróżnieniu od kwasów omega-6 pochodzącego z olei roślinnych np. olej wiesiołka czy ogórecznika).

Witamina D3 jest jedną z niewielu witamin, którą organizm potrafi wyprodukować. Potrzebne do tego procesu promieniowanie ultrafioletowe (UVB – frakcja B tego promieniowania) umożliwia przemianę zawartego w skórze 7-dehydrocholesterolu (tzw. prowitamina D3) w cholekalcyferol (witamina D3). Jednak synteza wystarczającej ilości witaminy D drogą fotolizy pochodnej cholesterolu jest ograniczona przez działanie takich czynników jak czynniki geograficzne i środowiskowe (szerokość geograficzna, pora roku, warunki atmosferyczne) oraz inne czynniki (np. ubranie), które ograniczają dopływ promieni słonecznych do powierzchni skóry. Badania wykazały, że intensywność syntezy witaminy D w skórze w okresie zimy, na naszej i zbliżonej szerokości geograficznej, jest prawie niewykrywalna. W Polsce synteza witaminy D pod wpływem działania promieni UVB zachodzi praktycznie jedynie przez parę godzin w ciągu dnia w okresie letnim.

Do czynników biologicznych wpływających na szybkość syntezy witaminy D zalicza się wiek i zawartość melaniny w skórze. Na przykład zwiększona pigmentacja skóry może nawet od 5 do 10 razy zmniejszać skórną syntezę witaminy D w porównaniu z osobami z jasna skórą. Z innych badań wynika, że intensywność skórnej syntezy witaminy D ulega stopniowej redukcji wraz z wiekiem.

Mimo, iż wiele pokarmów jest wzbogaconych w witaminę D, jej niedobór staje się coraz bardziej powszechny. Unikanie promieni słonecznych, stosowanie filtrów ochronnych, szerokość geograficzna, ubrania i zwyczaje kulturowe dodatkowo pogłębiają problem związany z jej deficytem. Wśród Innuitów na Grenlandii, którzy przeszli na dietę europejską, jak również wśród emigrantów z Afryki, którzy po przybyciu do Europy kontynuują dietę ubogą w ten składnik oraz ubierają się zasłaniając twarz (w przypadku kobiet), niedobór witaminy D staje się coraz bardziej zauważalny.


* kwasy omega 3 należą tzw. wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. Czasami określanych jako witamina F. Należą do nich 3 związki chemiczne: kwas α-linolenowy (ALA), kwas eikozapentaenowy (EPA) oraz kwas dokozaheksaenowy (DHA). EPA jest niezbędny do przekazywania informacji między włóknami nerwowymi i jest stosowany w trudnościach z nauką i koncentracją, zazwyczaj łącznie z innymi kwasami omega-3 (np. DHA) Kwasy omega-3 są podawany w diecie osobom w przypadku wielu innych chorób np. łuszczycy.

Naturalne źródła witaminy D

Promieniowanie ultrafioletowe jest głównym źródłem witaminy D. Istotne znaczenie ma również żywność. Ocenia się, że dieta pokrywa ok. 20% naszsego zapotrzebowania na witaminę D. Istnieje tylko kilka naturalnych źródeł witaminy D, do których zaliczamy m.in. mleko, mleko sojowe, masło, niektóre grzyby (np. kurki) oraz przede wszystkim wszystkie tłuste ryby morskie, które są najbogatszym źródłem witaminy D.

W poniżej tabeli 10 najbogatszych w witaminę D pokarmów.

Rodzaj pokarmu ilość na porcję
w j.m.

Odsetek referencyjnej wartości spożycia

Dziki łosoś 100 g
988 j.m.
247 %
Tran 1 łyżka stołowa
450 j.m.
113 %
Sardynki w puszce 100 g
272 j.m.
68 %
Surowe ostrygi 6 szt.
269 j.m.
67 %
Tuńczyk w puszce (jasne mięso) 100 g
236 j.m.
59%
1 duża krewetka
42 j.m.
11 %
Wzbogacone produkty mleczne
40 – 100 j.m.
10 – 25 %
Kawior 1 łyżka stołowa
37 j.m.
9 %
1 duże żółtko jaj
18 j.m.
5 %
Grzyby 75 g
12 j.m.
2 %

Ile witaminy D potrzebuje nasz organizm?

Jak wcześniej przedstawiliśmy nasze zapotrzebowanie na witaminę D zależy od wielu czynników. Między innymi dlatego Zespół d/s Suplementów Diety uchwalił w 2019 roku:

  1. Maksymalna ilość witaminy D w suplementach diety wynosi 50 µg (2.000m j.m.) w zalecanej dziennej dawce do spożycia. Dawka ta dotyczy osób dorosłych.
  2. Zaleca się, aby przed rozpoczęciem przyjmowania preparatu z witaminą D oznaczyć poziom witaminy D (25-(OH)-D) we krwi i wynik skonsultować z lekarzem lub farmaceutą.

Tabela: określenie poziomów witaminy D we krwi.

  Stężenie 25(OH)D w surowicy
Określenie poziomu
[nmol/l]
[ng/ml]
Deficyt
< 25
< 10
Niedobór
25 – 50
10 – 20
Poziom suboptymalny
> 50 – 75
> 20 – 30
Poziom zalecany
> 75 – 200
> 30 – 80
Poziom toksyczny
> 250
> 100
Zalecana ilość witaminy D w zależności od sytuacji klinicznej
Profilaktyka niedoboru witaminy D u dzieci

Noworodki donoszone i niemowlęta:
Dla uzyskania prawidłowego stężenia 25OHD w surowicy krwi, rekomendowana, doustna, dawka witaminy D3 (cholekalcyferolu) wynosi 400 j.m./dobę; suplementację rozpoczyna się od pierwszych dni życia (niezależnie od tego czy matka w II i III trymestrze ciąży przyjmowała witaminę D).
U dzieci karmionych wyłącznie piersią zalecane jest podawanie całej dawki, natomiast u dzieci karmionych sztucznymi mieszankami należy uwzględnić ilość witaminy D zawartą w pożywieniu.

Dzieci urodzone przedwcześnie
Zalecana dawka witaminy D wynosi 800 j.m. dziennie do czasu osiągnięcia skorygowanego wieku 40 tygodni.

Dzieci i młodzież od 1-ego do 18-ego roku życia
Zalecana dawka witaminy D wynosi od 600 do 1000 j.m./dobę, zależnie od masy ciała, od października do marca lub przez cały rok, jeżeli synteza skórna jest niewystarczająca (np. przy restrykcyjnym stosowaniu kremów z filtrami UVB i/lub ograniczonym czasie przebywania na słońcu).

Suplementowanie zdrowych osób dorosłych

Dla uzyskania prawidłowego stężenia 25OHD rekomendowana doustna dawka witaminy D wynosi 800–2000 j.m./dobę witaminy D3 (cholekalcyferolu), zależnie od masy ciała, od października do marca lub przez cały rok, jeżeli synteza skórna jest niewystarczająca.

Ocena stężenia 25OHD w surowicy krwi jest badaniem zalecanym przed rozpoczęciem suplementacji. Oznaczanie to nie jest jednak niezbędne przy suplementacji osób zdrowych i nie jest wymagane jako kontrola efektywności terapii.

Postępowanie w przypadkach niedoboru witaminy D osób dorosłych

Rekomendowana dawka lecznicza wynosi od 1000 do 10 000 j.m./dobę (ok. 50 000 j.m./tydz.) przez 1 – 3 miesiące, zależnie od wieku, masy ciała i stopnia niedoboru. W trakcie leczenia konieczne jest monitorowanie stężenia 25OHD w surowicy krwi, dlatego zalecane jest skierowanie pacjenta do poradni wykonującej stosowne oznaczenia.

strona w przygotowaniu

Metabolizm witaminy D

Proces aktywacji witaminy D przebiega wieloetapowo. Witamina D magazynowana jest w tkance tłuszczowej oraz w wątrobie. W tej ostatniej ulega przekształceniu do 25-hydroksywitaminy D (kalcidiol, kalcifediol, 25OHD) w wyniku hydroksylacji atomu węgla C25. W kolejnym etapie metabolicznej przemiany, kalcidiol ulega hydroksylacji pod wpływem 1-α-hydroksylazy do 1,25-dwuhydroksywitaminy D (kalcitriol, 1,25(OH)2D) – najbardziej aktywnej formy witaminy D (formy hormonalnie aktywnej).

W przypadku zaburzeń w funkcjonowaniu nerek poziom kalcitriolu w układzie krążenia spada jednak do wartości niewykrywalnych. Wynika z tego, że jeśli inne tkanki i organy produkują hormonalnie aktywną formę witaminy D, to najwidoczniej nie jest ona uwalniania do krwioobiegu, lecz działa lokalnie, w obrębie komórki, w której powstała lub w komórkach sąsiadujących. Może to świadczyć o parakrynnej i autokrynnej regulacji systemu wydzielania witaminy D.

Kalcitriol jest najbardziej aktywnym hormonem sterydowym, działającym już w stężeniach pikogramowych. Jego stężenie w surowicy krwi podlega regulacji za pośrednictwem nerek oraz przytarczyc i jest zależne od poziomu wapnia w osoczu.

Niektóre leki (fenobarbital, fenytoina, rifampicyna) odpowiadają za inaktywację hormonalnej formy witaminy D. Konsekwencją ich działania jest deficyt kalcitriolu i wzrost ryzyka rozwoju chorób związanych z niedoborem witaminy D, takich jak np. osteomalacja.

Rola witaminy D3 w organizmie

Wpływ witaminy D na układ kostny

Witamina D odgrywa istotną rolę w procesie wchłaniania wapnia w jelicie cienkim. Jej niedobór prowadzi do krzywicy, osteomalacji (odpowiednik krzywicy u dorosłych) oraz osteoporozy. O funkcji witaminy D w procesie mineralizacji kości może np. świadczyć fakt, iż stan tkanki kostnej ulega pogorszeniu w okresie zima/wiosna, kiedy synteza witaminy D pod wpływem działania promieni słonecznych jest znacznie ograniczona.

Suplementacja kalcidiolem prowadząca do wzrostu surowiczego poziomu witaminy D do około 71-99 nmol/l, znacznie zmniejszyła ryzyko wystąpienia osteopenii i osteoporozy. Istotny wpływ witaminy D na stopień mineralizacji kośćca potwierdzają również badania, według których samo leczenie osteoporozy przy użyciu bisfosfonianów nie zawsze jest wystarczające do uzyskania optymalnych efektów terapeutycznych. Podawanie witaminy D pacjentom, którzy nie reagowali na terapię bisfosfonianami, zaowocowało wzrostem gęstości masy kostnej w przypadku kości lędźwiowej i w przypadku szyjki udowej.

Wpływ witaminy D na układ mięśniowy

Szereg doniesień naukowych podaje związek między niedoborem witaminy D a schorzeniami tkanki mięśniowej, takimi jak miopatia. Zauważono, że deficyt witaminy D sprzyja zmniejszeniu ilości białych włókien mięśniowych (typ II), co jest typowym objawem procesów starzenia. Na poziomie molekularno-biologicznym witamina D wpływa na transport komórkowy jonów wapnia oraz syntezę niezbędnych dla prawidłowego funkcjonowania mięśni białek, takich jak aktyna i troponina. Dowiedziono, że prawidłowe funkcjonowanie mięśni jest pozytywnie skorelowane z poziomem 25OHD, zaś negatywnie z PTH (parathormon). Nie wykazano natomiast żadnego wpływu 1,25(OH)2D na siłę mięśni. Suplementacja witaminą D pozwala odwrócić atrofię mięśniową. .

Witamina D a ryzyko wystąpienia zespołu metabolicznego

 

Witamina D a układ odporności

W badaniach ostatnich dwóch dekad udowodniono również rolę witaminy D w regulowaniu funkcji układu immunologicznego. Niedobór tej witaminy jest związany z licznymi chorobami nowotworowymi, autoimmunologicznymi i infekcyjnymi. Witamina D hamuje wydzielanie parathormonu, odporność nabytą i proliferację komórek, a jednocześnie promuje sekrecję insuliny, wrodzoną odporność oraz stymuluje różnicowanie komórek. W pracy przedstawiono usystematyzowane wiadomości na temat podstawowej roli witaminy D w modulowaniu różnych procesów immunologicznych, takich jak: aktywacja i proliferacja limfocytów, różnicowanie limfocytów Th, wytwarzanie swoistych przeciwciał oraz regulacja odpowiedzi immunologicznej. Opisano również potencjał kliniczny metabolitów witaminy D w modulowaniu swoistej antygenowej odpowiedzi immunologicznej oraz w profilaktyce i leczeniu chorób zapalnych oraz zaburzeń układu immunologicznego.

Badania ostatnich lat wykazały istotną interakcję pomiędzy witaminą D a komórkami zarówno wrodzonego jak również adaptacyjnego układu odporności.

Niedobór witaminy D a ryzyko wystąpienia chorób nowotworowych

 




Myszka M, Klinger M. Immunomodulacyjne działanie witaminy D   Postepy Hig Med Dosw (online), 2014; 68: 865-878, plik pdf, 14 stron

Prietl B, Treiber G et al. Vitamin D and Immune Function   Nutrients 2013, 5, 2502-2521; doi:10.3390/nu5072502, plik pdf, 20 stron

Jeśli chciałbyś skontaktować się z nami:

Phytomedica Polska
  ul. Farbiarska 22, 02-862 Warszawa
  (+48) 22 487 14 44
  (+48) 22 651 75 60
@   
info@phytomedica.pl

Formularz kontaktowy

Jeśli nie znalazłeś poszukiwanych odpowiedzi wypełnij nasz formularz i wyślij zapytanie do eksperta!

By ticking this checkbox I hereby agree for processing of my personal data contained in this contact form and to receive an answer to my inquiry by electronic mail by the Administrator i.e. Phytomedica Poland, 22 Farbiarska Str., 02-862 Warsaw, Poland.

Enter the code shown in the picture
This is a captcha-picture. It is used to prevent mass-access by robots. (see: www.captcha.net)

Before submitting the form, make sure that the e-mail address you entered is correct!