Zapytaj eksperta

Odporność a COVID19

Odporność odgrywa kluczową rolę w tym, jak nasz organizm radzi sobie z zakażeniem koronawirusem. Nasz układ odporności się starzeje. Badania wykazały, że po 60 roku życia blisko połowa osób ma mniej sprawny układ odporności. A później jest jeszcze gorzej. Poza tym z wiekiem częściej pojawiają się różne choroby przewlekłe, takiej jak nadciśnienie tętnicze, przewlekłe nieswoiste choroby płuc, w typ POChP*. Dlatego najbardziej zagrożone są osoby w starszym wieku.

Warto, aby osoby z obniżoną zadbały o swą odporność. My proponujemy Immulinę +D3 w kapsułkach. Jest to nowoczesny preparat, który nie tylko dostarcza składniki odżywcze:

►  witaminę C 
►  witaminę D3 
►  jony cynku 
►  jony selenu 
niezbędne dla dobrego funkcjonowania układu odporności, ale również dostarcza dwa wielkocząsteczkowe składniki, które nieswoiście pobudzają układ odporności:
►  kompleks LCEPEEN  ze ekstraktu spiruliny platensis
►  β-1,3/1,6-D-glukan  z ekstraktu drożdży piekarniczych
oraz dostarczają dwa rutrozydy:
►  rutynę z ekstraktu aceroli
►  hesprydynę z ekstraktu aceroli

Wieloukładowy Zespół Zapalny u Dzieci powiązany z COVID-19 tzw. zespół PIMS.

PIMS to anglojęzyczny skrót nazwy nowej jednostki chorobowej opisanej po raz pierwszy w maju 2020 roku. W pełnym brzmieniu skrót PIMS, a właściwie PIMS-TS oznacza Paediatric Inflammatory Multisystem Syndrome Temporally associated with SARS-CoV-2. W języku polskim funkcjonuje natomiast jako wieloukładowy zespół zapalny u dzieci powiązany z COVID-19. W literaturze znaleźć można również nazwę MIS-C (multisystem inflammatory syndrome in children) odnoszącą się do tego schorzenia. Jest to nowa zespół chorobowy, który pojawia się kilka tygodni u kogoś, kto został zakażony koronawirusem SARS-CoV-2 powodującym COVID-19.

Chociaż większość dzieci i młodzieży przechodzi COVID-19 bezobjawowo lub łagodnie i skąpo objawowo

Przyczyny

Mimo, że zespół PIMS został opisany dopiero niedawno, lekarze i naukowcy intensywnie go badają. Wiemy, że u podłoża leży system immunologiczny, który zwalcza wirusa ale jednocześnie nieprawidłowo i nadmiernie reaguje na inne części organizmu. Potrzeba jednak dalszych pogłebionych badań, aby się dowiedzieć dlaczego jedne dzieci rozwijają zespół PIMS a inne nie. W ośrodkach naukowych i klinikach na całym świecie trwają badania, aby poszerzyć naszą wiedzę o zespole PIMS.

Rozpoznanie

Chore dziecko czy chora osoba (młodzi dorośli też mogą rozwinąć zespół PIMS) miały pewnie pobierane wymazy z nosa i gardła, aby potwierdzić COVID-19 ale zespół PIMS rozwija się dopiero w jakimś czasie po przebyciu zakażenia. Lekarz musi wykluczyć inne częstsze choroby, które powodują podobne objawy – obejmuje to m.in. chorobę Kawasakiego*, posocznicę i zespół wstrząsu septycznego.

Niestety nie mamy specyficznego testu diagnostycznego, którego wykonanie z krwi pozwoliłoby rozpoznać PIMS. Dlatego lekarze rozpoznają zespół PIMS na podstawie występujących objawów i obrazu klinicznego. Aby ocenić nasilenie stanu zapalnego wykonywane są badania krwi. Przeprowadza się diagnostykę wielu narządów, aby ustalić zakres występujących zaburzeń. Dopiero całość, czyli zebrane wywiady od dziecka i rodziców/opiekunów, badanie chorego dziecka przez lekarza oraz wyniki badań dodatkowych pozwalają lekarzowi ustalić czy ma do czynienia z zespołem PIMS i podjęcie właściwego leczenia.

Objawy

Głównym objawem zespołu PIMS jest wysoka gorączka, która występuje przez kilka dni. Chory może również doświadczyć szeregu innych objawów takich jak:

• Wysypka
• Zmęczenie i osłabienie
• Bóle lub kurcze brzuszne
• Obrzęk rąk i stóp
• Złuszczająca się skóra rąk i stóp
• Ból głowy
• Czerwone, przekrwione oczy
• Bóle mięśni
• Biegunka i wymioty
• Obrzęknięte (powiększone) węzły chłonne szyji
• Niewytłumaczalne rozdrażnienie

Jeśli uważasz, że Twoje dziecko, lub Ty sama masz inne objawy, które mogą być związane lub mogą nie być związane z zespołem PIMS poinformuj o tym lekarza.

Leczenie

Wciąż się uczymy jak postępować z PIMS i jak w możliwie najlepszy sposób go leczyć. Naszym celem jest „wyłączenie” układu immunologicznego chorego dziecka, aby zatrzymać reakcję zapalną a następnie „zrestartowanie” go, tak aby zmniejszyć ryzyko odległych w czasie zniszczeń.

PIMS jest leczony kombinacją szeregu leków:

• Dożylnym wlewem immunoglobulin, które dostarczają przeciwciał – białek krwi, które zwalczą infekcję.
• Kortykosteroidami we wlewie dożylnym lub podawanymi doustnie. Są to hormony, również wytwarzane przez nasz organizm, które wyciszają układ immunologiczny.
• Lekami przeciwagregacyjnymi takimi jak np. aspiryna
• Lekami osłaniającymi  żołądek i przewód pokarmowy
• Jeśli samo dożylne podanie immunoglobuliny i kortykosteroidów nie wystarczy podanie leków biologiczne może okazać się niezbędne. Chory może wymagać dożylnych wlewów leków biologicznych np. anakinra (kineret) i tocilizumab.

Poza tym musimy zwalczać wszystkie groźne objawy, które mogą towarzyszyć zespołowi PIMS. Do tych najgroźniejszych należą: niewydolność krążeniowa, niewydolność oddechowa, niewydolność nerek, itd.

Co później?

Jako, że zespół PIMS dotyka praktycznie cały organizm, dlatego dziecko po przejściu okresu ostrego może mieć nadal różne objawy w tym m.in. osłabienie, brak apetytu, przewlekły kaszel, bóle mięśni, itd.

PIMS może również dotknąć sfery emocjonalnej i psychicznej dziecka powodując, że dziecko może być rozdrażnione, markotne, lękliwe, czy źle sypiać.

Testy na koronawirusa

Stosowane są trzy podstawowe rodzaje testów na koronawirusa:

• testy serologiczne – (próbka z krwi żylnej)
• test immunochromatograficzny – wariant testu serologicznego, (próbka krwi włośniczkowej lub żylnej)
• test metodą RT-PCR – (wymaz)

Test RT-PCR opiera się na wykrywaniu w określonym materiale biologicznym, przeważnie z dróg oddechowych, materiału genetycznego (RNA) wirusa (stąd są również nazywane genetycznymi). Wykorzystują one metodę RT-PCR (ang. reverse-transcripton polymerase chain reacton), czyli reakcję łańcuchowej polimerazy z odwrotną transkrypcją (technika powszechnie stosowana w biologii molekularnej do wykrywania materiału genetycznego). Materiał do badania wykonywane metodą RT-PCR pobierany jest w bezpiecznych, mobilnych punktach Drive&Go-Thru. Badanie to jest rekomendowane przez WHO. Cena takiego testu to ok. 400 – 600 zł.

Lekarz pediatra radzi

Folegatti PM, Ewer KJ, Aley PK, et al.

Jak uniknąć infekcji jesienią przy powrocie dzieci do przedszkola czy szkoły?

Wieloletnie obserwacje kanadyjskich lekarzy dokumentują gwałtowny wzrost infekcji układu oddechowego dzieci w wieku szkolnym i przedszkolnym w wielu krajach. Dochodzi do tego zaraz po rozpoczęciu roku szkolnego. Lekarze ci uważają, że jest to spowodowane dwoma przyczynami: dużym sezonowym wzrostem rinowirusów - wywołujących infekcje układu oddechowego dzieci oraz brakiem bodźców stymulujących układ odporności, co jest związane z brakiem lub zmniejszonym kontaktem z rówieśnikami w okresie ferii letnich.

Ważne jest dbanie o zdrowy i sprawny układ odporności. Przydaje się stosowanie odpowiedniej i zróżnicowanej diety, prawidłowe nawyki higieniczne, hartowanie oraz dbanie o dobry stan emocjonalny dziecka. Dzieci szczęśliwe mają sprawniej działający układ odporności.

Immunolog radzi

Szczepić czy nie szczepić? Oto jest pytanie!

Odpowiedź może być tylko jedna: S z c z e p i ć ! Dziecko przychodzi na świat z odpornością wrodzoną tzw. odpornością pierwotną. Niestety, te chroniące przed chorobami przeciwciała przekazane przez mamę wystarczają tylko na pierwsze trzy miesiące po urodzeniu. Potem, aż do dziewiątego miesiąca życia system odpornościowy malca jest coraz słabszy. Układ odporności dziecka stopniowo dojrzewa i dopiero uczy się rozpoznawać wroga, czyli m.in. wirusy i bakterie i wytwarzać przeciw nim odpowiednią broń – przeciwciała. Dzięki szczepionkom uczy się szybciej i skuteczniej.

Szczepionka - to nic innego jak wprowadzone do organizmu osłabione albo martwe chorobotwórcze drobnoustroje, prowokujące system odpornościowy do produkcji przeciwciał. To trening przygotowujący organizm do natychmiastowego rozpoznawania zarazków i wysyłania przeciw nim armii przeciwciał. Ta armia albo obroni dziecko przed infekcją, albo co najmniej zdecydowanie złagodzi jej przebieg. Żeby odporność nabyta utrzymywała się przez długie lata, trzeba przyjmować tzw. przypominające dawki szczepionki.

Należy przestrzegać obowiązującego kalendarza szczepień. W ostatnim czasie pojawił się dość szeroki ruch na rzecz zaprzestania szczepień dzieci. W większości przypadków nie ma bezwzględnych przeciwwskazań do przeprowadzenia szczepienia, a jedynie wskazania do jego odłożenia w czasie. Przedstawiono to w artykule dr med. Ilony Małeckiej "Kiedy nie należy szczepić dziecka?" Rozważając korzyści płynące ze szczepień i ewentualne minusy z tego wynikające, odpowiedź może być tylko jedna – t r z e b a   s z c z e p i ć. Ewentualne odstępstwa od tej zasady, powinny być oparte na ważnych przesłankach, a decyzja podjęta przez doświadczonego lekarza immunologa klinicznego i pediatrę.

Kliknij na obrazek kalendarza, aby go powiększyć!

Aktualny Program Szczepień Ochronnych (PSO) na 2023 rok został opublikowany w postaci Komunikatu Głównego Inspektora Sanitarnego w dniu 28 października 2022 roku w Dzienniku Urzędowym Ministra Zdrowia poz. 113.

Czy i jak można skutecznie wzmacniać odporność?

To nie jest dobrze postawione pytanie. W zasadzie wzmacniać można jedynie osłabioną odporność. Funkcjonującej w 100% prawidłowo odporności jeszcze bardziej wzmocnić nie możemy. Nie można mieć na przykład 110% czy 120% odporności. Ale nigdy do końca nie wiemy jaka jest ta nasza odporność. Dlatego stosowanie preparatów, które "gimnastykują" naszą odporność i przygotowują ją do działania, na wypadek pojawienia się zagrożenia, jest bardzo pożyteczne.
W wielu sytuacjach możemy stwierdzić, że nasza odporność nie funkcjonuje idealnie. Są to sytuacje nawracających infekcji, przewlekłych infekcji, infekcji oportunistycznych, czyli wywołanych przez patogeny, które normalnie (gdy mamy dobrą odporność) nam nie zagrażają.

Hartowanie organizmu

Hartowanie organizmu to sprawdzony, skuteczny i tani sposób na wspieranie odporności. Wystarczy kończyć kąpiel zimnym prysznicem lub stosować natrysk naprzemienny. Przez pół minuty należy polewać ciało ciepłą wodą, a później przez kilka sekund zimną. Uwaga! Hartowanie należy rozpoczynać stopniowo i tylko u osób zdrowych. Różnice temperatur muszą być zmieniane stopniowo, a zabieg hartowania zawsze trzeba kończyć kąpielą w ciepłej wodzie.

Czy dzieci należy hartować? Bezwzględnie tak! Szczególnie te chorowite. Zahartowane dzieci chorują rzadziej i mają silniejszy układ odpornościowy. Często myśli się, że dzieci chorują z powodu zimna. Bardzo się mylą. Przegrzewanie zaburza dopiero rozwijającą się, wewnętrzną termoregulację dziecka, które przez to gorzej znosi zmiany temperatury, szybciej marznie i w związku z tym częściej choruje.

Dzieci chorują raczej z powodu przeziębienia a to zupełnie coś innego a nawet przeciwnego do „zimna”. Przyczyną przeziębienia jest najczęściej brak odporności na zimno. Nie zdobędzie dziecko tej odporności przez unikanie zimna. Innymi słowy główną przyczyną przeziębień i infekcji jest przegrzewanie dziecka, szczególnie w okresie jesienno – zimowym.

Dietetyk radzi

Dieta – układ odporności

Tak jak każda walcząca armia, nasz układ odporności najlepiej walczy z pełnym żołądkiem*. Zdrowi wojownicy układu odporności potrzebują dobrego i regularnego odżywiania. Od dawna wiadomo, że osoby żyjące w ubóstwie i będące niedożywione są bardziej narażone na choroby zakaźnie. Chociaż nie jest pewne, że wzrost odsetka chorób wynika bezpośrednio z niedożywienia układu odporności. Wciąż jest mało badań, które wiążą bezpośrednio efekt odżywienia na układ odporności człowieka.

Ustalono, że niedobór różnych składników odżywczych takich jak np, cynk, selen, żelazo, miedź, kwas foliowy, witamina A, witamina B6, witamina C, czy witamina E zaburza funkcję układu odporności. Gdy podejrzewamy, że nasza dieta nie dostarcza wszystkich potrzebnych składników żywieniowych, gdyż prawdopodobnie nie jest ona dostatecznie urozmaicona, to przyjmowanie tylko preparatów witaminowo-mineralnych może okazać się nie wystarczające. Co można zrobić? Nie pomoże tu przyjmowanie pojedynczych witamin czy składników odżywczych w mega dawkach, bo więcej nie koniecznie znaczy lepiej. Naukowcy poszukują różnych składników odżywczych pod katem wzmocnienia układu odporności. Grupę takich substancji stanowią rozmaite związki, na przykład takie jak wielkocząsteczkowe polisacharydy pochodzące z grzybów np. β-glukan lub/i lipo-polisacharydy pochodzące z sinic Spirulina platensis.

Pokarmy, które najlepiej wspomogą układ odporności

Rosół

Dobrze o tym wiedziały nasze babcie. Dawniej gdy ktoś w rodzinie zachorował, to nasze babcie i prababcie gotowały "tęgi" rosół. Naukowo nie bardzo wiadomo jak i dlaczego, ale rosół niewątpliwie szybko i skutecznie wzmacniał chorego, przyspieszał zdrowienie i rekonwalescencję.

Rosół to podstawowe i najbardziej popularne danie w wielu polskich domach. Prawdziwy rosół domowy, jak twierdziły nasze babki, to klarowny rosół, ten w którym pływają oka. Kiedyś tak właśnie rosół był gotowany. Dziś trochę się to zmieniło i rosół stał się nieco lżejszym daniem. Nie oznacza to jednak, że mniej smacznym. Na pewno doskonale rozgrzewa w zimne dni. Poznaj nasz przepis na rosół i zobacz jak przygotować rosół idealny smakowo i nie tłusty dla małego dziecka. Na rosół należy wziąć drób z ekologicznej hodowli kurczaka, a jeszcze lepiej z wolno-wybiegowego młodego kogutka. Nie sprawdzi się tu rosół wegański, który jest wywarem warzywnym.

Przepis na rosół - składniki

Rosół z kurczaka najlepiej gotować na chudym mięsie (możesz też ugotować rosół z indyka lub połączyć oba rodzaje mięsa). Wybierając mięso na rosół najlepiej postawić na mięso drobiowe, pozbawione skórki (w niej jest najwięcej tłuszczu i cholesterolu): skrzydełkach drobiowych, skrzydle z indyka, piersi kurczaka lub indyka. Charakterystyczny aromat nadają mu warzywa. Podstawowy zestaw to tzw. włoszczyzna: 3–4 marchewki, 1–2 pietruszki, kawałek selera korzeniowego lub naciowego, kawałek pora, kilka gałązek natki pietruszki (niektórzy dodają też ćwiartkę kapusty włoskiej, ale to nie jest konieczne). Do większej porcji zupy trzeba włożyć więcej warzyw, by rosół był esencjonalny.

Przepis na rosół - wykonanie

Ugotowanie dobrego rosołu nie jest wcale trudne. Umyte mięso na rosół zalej zimną wodą, dodaj listek laurowy, kilka ziarenek ziela angielskiego i pieprzu, lekko posól i podgrzewaj. Tuż przed zagotowaniem zmniejsz ogień, aby rosół się nie zagotował, bo powstaną szumowiny (drobinki ściętego białka). Rosół ma tylko "pyrkać" na ogniu. Jeśli pojawią się szumowiny, ale mała ilość, to nie trzeba nic robić - same opadną na dno. Jeśli będzie ich dużo to dużą łyżką trzeba zdjąć szumowiny, które powstały ze ścinającego się białka i zbierają się na powierzchni wody. To ważne, bo jeśli woda zagotuje się z szumowinami, to klarowny rosół nam nie wyjdzie. Po zagotowaniu dodaj do garnka obraną i opłukaną włoszczyznę i znów zagotuj wodę. Potem zmniejsz gaz, tak aby woda leciutko się gotowała, przykryj garnek. Ile gotować rosół? Przynajmniej 45–60 minut. Gdy rosół jest gotowy, wyjmij warzywa z wyjątkiem marchewki, a mięso pokrój na kawałki – możesz je podać w rosole lub zrobić z niego pulpeciki dla dziecka albo farsz na pierogi. Rosół podawaj z makaronem, posyp natką.

Czosnek

Czosnek od wieków kojarzył się z wyjątkowymi właściwościami zdrowotnymi. Czosnek również odstraszał "złe moce". Dziś czosnek jest czymś co się określa angielskim terminem "superfood", czyli żywność o wyjątkowych właściwościach zdrowotnych. Super żywność to zawsze żywność pochodzenia naturalnego, która nie jest przetworzona. Jest to żywność bogata w składniki odżywcze. Zawartość w nich witamin, składników mineralnych czy antyoksydantów jest zazwyczaj kilkakrotnie wyższa niż w zwykłych produktach. Czosnek ma bardzo charakterystyczny intensywny smak i zapach, który udziela się osobom, które go zjadły Z tego powodu wiele osób, nawet jeśli go lubią, unika spożycia czosnku na co dzień.

Czosnek od wieków jest chętnie wykorzystywany zarówno w kuchni, jak i w medycynie. Najwięcej dobroczynnych właściwości posiada jedzony na surowo. Gotowany, pieczony czy duszony traci część swoich zalet bakteriobójczych, choć nadal dobrze działa przeciwgrzybicznie i jako antyoksydant. Kiedy go pokroimy lub rozgnieciemy, jeden z jego cenniejszych składników – allina (związek siarki) przekształca się w allicynę, ujawniając charakterystyczny, intensywny zapach. Czosnek należy do tych roślin, które w naturalny sposób wzmacniają układ immunologiczny. Polega to na aktywizacji białych krwinek (leukocytów) do obrony przed zarazkami. Dlatego, gdy pojawiają się pierwsze symptomy przeziębienia lub kaszel, dobrze wspomóc się właśnie czosnkiem, bo wykazuje działanie antyseptyczne, wykrztuśne i napotne. Działa jak naturalny antybiotyk: zwalcza bakterie chorobotwórcze w układzie oddechowym, ale także pokarmowym.

Jogurt

Jogurt, razem z zsiadłym mlekiem, maślanką należy do tzw. żywności probiotycznej. Żywność probiotyczna oznacza spożywcze produkty zawierające specjalnie wyselekcjonowane szczepy żywych komórek bakterii fermentacji mlekowej, czyli probiotyki (z greckiego „pro bios” – „dla życia”), mające zdolność kolonizacji przewodu pokarmowego człowieka. Są one obecne w produkcie dzięki fermentacji lub są dodawane do niego. (np. Bifi dobacterium i Lactobacillus). Zgodnie z definicją WHO, probiotykami nazywamy „żywe drobnoustroje, które podane w odpowiedniej ilości wywierają korzystny wpływ na zdrowie gospodarza”. Mają one udowodnione naukowo, dobroczynne własności zdrowotne dla człowieka. Ich główne działanie polega na korzystnym wpływie na mikroflorę układu pokarmowego.

Jeszcze do niedawna według firm mleczarskich specjalne bakterie dodawane do żywności probiotycznej (jogurtów) miały ochronić nas przed wszelakimi chorobami – od przeziębień do nowotworów. Actimel, Bactiv, Jogobella, dr Maciej, Yakult – to przykładowe produkty probiotyczne, które można kupić w sklepach spożywczych. Ludzie kupują je, bo myślą, że gdy będą je pić, będą rzadziej chorować, ale to nie do końca prawda. Z drugiej zaś strony nasza odporność w znacznej mierze "pochodzi" z przewodu pokarmowego. Zdrowy i sprawny układ pokarmowy jest niezbędny dla prawidłowego wzmacniania odporności. Prawidłowa mikroflora przewodu pokarmowego jest w tym przypadku niezbędna. Warto wzbogacić mleczne produkty probiotyczne dodatkową porcją owoców.

Drożdże

Drożdże mają dużą wartość odżywczą, co w umiejętny sposób może być wykorzystane w leczeniu i profilaktyce wielu chorób. Dzięki zawartości dużych ilości i łatwo przyswajalnych składników budulcowych, energetycznych i regulujących drożdże wykazują wpływ ogólnie wzmacniający, mobilizujący procesy regeneracji, kompensacji i odporności; przywracają odpowiednią mikroflorę jelitową, wybitnie oddziałują na czynności skóry i jej wytworów: paznokci i włosów. Z drożdży pozyskiwany jest beta-glukan, który posiada właściwości prebiotyczne i stymulujące perystaltykę przewodu pokarmowego. Przypisywane są mu również właściwości immunostymulujące za pośrednictwem aktywowania makrofagów. Poza tym drożdże to bardzo bogate i cenne naturalne źródło wielu witamin (zwłaszcza z grupy B) oraz mikroelementów – szczególnie selenu, pierwiastka niezwykle ważnego dla ochrony przed wolnymi rodnikami i dla procesów odpornościowych.

W handlu jest sporo gotowych preparatów zawierających drożdże. Ale najlepsze są zwykłe drożdże piekarnicze do celów spożywczych. Poniżej przepis jak je przygotować. Najbardziej popularne są brytyjskie marmite w formie marmolady z drożdży. Mają one bardzo specyficzny słony smak i nie każdy będzie chciał je stosować, ale jak komuś przypadną do smaku to bardzo mocno i na zawsze. Marmite jest bardzo popularny w Wielkiej Brytanii, ale ze względu na swój specyficzny smak jest albo kochany, albo nienawidzony.

Jak przygotować drożdże do picia? Ćwierć standardowej kostki drożdży piekarniczych (takich do wypieków) wrzuć do szklanki, rozgnieć widelcem i zalej ok. 1/2 szklanki wrzącej wody i wymieszaj. Do tak przygotowanych drożdży, już po ostygnięciu, można dla smaku dodać słodzik lub miód i gdy są już letnie, można dodać 1/2 szklanki mleka. Niektórzy miksują taki napój z bananem i szczyptą cynamonu. Uwaga! Drożdże trzeba zalewać wrzątkiem ponieważ są to w grzyby, które należy „zabić”. W innym przypadku mogą one nam rosnąć i fermentować w żołądku doprowadzając do niezbyt przyjemnych dolegliwości.

Osoby, które chcą korzystać z dobrodziejstwa drożdży, ale nie akceptują ich smaku mogą kupić preparat drożdży w tabletkach. Na naszym rynku jest dostępnych kilka takich suplementów diety.

Produkty bogate w witaminę C

Witamina C to jedna z ważniejszych witamin pomocnych w utrzymaniu prawidłowej odporności organizmu. Bierze udział w tworzeniu bariery ochronnej, która umożliwia skuteczną obronę organizmu przed bakteriami czy wirusami oraz szybką odbudowę uszkodzonych komórek i tkanek.

Bogate w witaminę C są: żurawina, dzika róża, kiszona kapusta, rzeżucha, natka pietruszki i owoce cytrusowe. Regularne spożywanie o tej porze roku kiszonej kapusty i przygotowywanie herbaty z dzikiej róży chroni przed przeziębieniem i infekcjami. Dzika róża zawiera dodatkowo inne witaminy istotne dla odporności: beta-karoten, witaminę B1 i B2 oraz polifenole, które neutralizują szkodliwe działanie wolnych rodników.

Szczególnie korzystne jest połączenie witaminy C z rutozydami. Z takiego połączenia witamina C jest stopniowo i w zależności od zapotrzebowania, pobierana przez organizm. Poza tym rutozyd zawiera związki, które chronią witaminę C przed niszczeniem przez wolne rodniki. W takim połączeniu jest lepsze wykorzystanie witaminy C przez organizm.

Spirulina

Spirulina należy do tzw. "super żywności", czyli żywności ekologicznej o szczególnie bogatych właściwościach. Sinice Arthrospira platensis i Arthrospira maxima, z których wytwarzana jest spirulina powinny być hodowane i oraz zbierane zgodnie ze standardami dobrej praktyki rolniczej (ang. Good Agricultural Practice). Dotyczy to przede wszystkim czystości wody, w której algi wzrastają. Spirulina to nazwa handlowa skoncentrowanych i liofilizowanych sinic Arthrospira platensis. Sinice mogą być hodowane w wodzie morskiej lub w wodzie słodkiej. Zasadniczą różnicą w spirulinie z sinic hodowanych morskiej jest wysoka zawartość jodu i taka spiruliny jest nie wskazana w nadczynności tarczycy.

Algi Arthrospira platensis, należące do gromady sinic, były od stuleci stosowane jako suplement diety w wielu krajach świata, ze względu na ich wyjątkowe wartości odżywcze, między innymi wysoką zawartość białka (ok. 50 – 70%), wielu witamin (A, B1, B2, B6, B12, kwas foliowy, nikotynamid, C, D, E, K), minerałów (potas, wapń, magnez, żelazo, chrom, miedź, selen, cynk) oraz zawartość nienasyconych kwasów tłuszczowych, w tym bardzo cenny GLA (kwas gamma linolenowy).

Tradycyjnie spożywa się ok. 15 gramów alg dziennie. Taka ilość, zawartych w algach składników odżywczych, jest również właściwa dla współczesnego człowieka i dlatego opracowano spirulinę – preparat skoncentrowany w postaci proszku lub tabletek, który spożywa się w ilości 2 - 5 gramów dziennie, najlepiej w 2 - 3 dawkach w ciągu dnia.

Super koktajl ze spiruliną:
Czas przygotowania: do 30 minut;
Składniki na 2 szklanki: 2 banany, pół jabłka, sok z jednej dużej pomarańczy, 1 liść jarmużu, drobno posiekany, można zamienić na łyżkę pietruszki, 1 łyżeczka sproszkowanej spiruliny o sprawdzonej jakości.
Przygotowanie: wszystkie składniki zmiksować w naczyniu blendera, rozlać do dwóch szklanek i wypić od razu.

Miód pszczeli

Miód ma bardzo wiele właściwości, m.in. antybakteryjne, regenerujące czy nawet lecznicze. Miody dzielimy ze względu na rodzaj surowca, z którego powstały: kwiatowe oraz spadziowe. Każdy rodzaj miodu jest dobry na inny rodzaj schorzenia np. miód lipowy pomaga na choroby górnych dróg oddechowych, kaszel, chrypkę, stany podenerwowania oraz choroby serca i układu krążenia. Ma działanie rozgrzewające, należy jednak pamiętać, że jego smak jest nieco ostry z lekką goryczką, dlatego podawajmy go dzieciom z chlebem. Miód rzepakowy pomaga na zapalenie gardła i katar. Miód wielokwiatowy jest łagodny w smaku, a zażywany regularnie łagodzi objawy wiosennych alergii. Miody spadziowe (przeważnie z jodły i świerka) są prawie czarne, w smaku są dosyć ostro słodkie, mają zapach lekko żywiczny, korzenny, czasem nawet lekko kwaśny. Dzieci mogą je jeść niezbyt chętnie, są jednak dobre przy cukrzycy, gdyż obniżają poziom cukru we krwi. Są również wskazane przy schorzeniach górnych dróg oddechowych, nieżytach gardła czy astmie. Każdy rodzaj miodu jest dobry, pod warunkiem, że dzieci są do niego przyzwyczajone i nie jest nadużywany, dlatego możemy podawać go zamiast słodkości, by uchronić dziecko przed infekcjami. Pamiętajmy jednak, by nie dodawać go do bardzo gorących napojów lub potraw, gdyż jego właściwości giną już w temperaturze 40 stopni C.

Grzyby
boczniak ostrygowaty (lat., eng. Pleurotus ostreatus) oraz twardziak japoński/jadalny (jap. shiitake, lat. Lentinula edodes)

Grzyby te wykazują szereg niewątpliwych wspaniałych właściwości kulinarnych i odżywczych. Poza tym są one źródłem polisacharydów z grupy beta-glukanów takich jak pleuran (boczniak) i lentinan (twardziak). Wykazują one szereg właściwości zdrowotnych:

1. Wzmacniają układ odporności
   Beta-glukany zawarte w grzybach (boczniak i twardziak) sprawiają, że są one jednym z najlepszych produktów spożywczych na świecie, które regulują układ odporności, w przeciwieństwie do niektórych innych pokarmów, które stymulują lub tłumią układ odpornościowy. Grzyby są naładowane innymi przeciwutleniaczami, które pomagają zapobiegać uszkodzeniom spowodowanym przez wolne rodniki i stresowi oksydacyjnemu, dzięki czemu układ odpornościowy może bronić się przed starzeniem. 

1. van Steenwijk HP, Bast A, de Boer A: Immunomodulating Effects of Fungal Beta-Glucans: From Traditional Use to Medicine Nutrients;2021,13,1333. https://doi.org/10.3390/nu13041333

2. Bovacak M, et al: Effect of Pleuran (β-glucan from Pleurotus ostreatus) supplementation on cellular immune response after intensive exercise in elite athletes Applied Physiology, Nutrition, and Metabolism 2010;19.

3. Minov J, Bislimovska-Karadzhinska j, et al: Effects of Pleuran (β–Glucan from Pleurotus Ostreatus) Supplementation on Incidence and Duration of COPD Exacerbations. Open Access Maced J Med Sci. 2017;5; 5(7): 893–898.

4. Muszyńska B, Pzadur P, et al: Lentinula Edodes (Shiitake) – Biological Activity Med.Inter.Rev.2017;189-195.

1. Korzystnie wpływają na ciśnienie krwi
   Your body needs nutrients like vitamin D to regulate blood pressure levels. Did you know that most people who live in cold climates are deficient in vitamin D? One study found that dietary mushrooms like oysters reduced blood pressure in rats with spontaneous or unexplained high blood pressure.⁽¹⁾
2. Korzystnie wpływają na poziom cholesterolu
   Since mushrooms like oysters have a savory flavor and no cholesterol, they’re a great substitute for meat in many sautéed dishes. One study also found that consuming oyster mushrooms reduced triglycerides and cholesterol levels in diabetic patients (as well as high blood sugar levels). (2)
3. Zapewnia mocne kości
   Oyster mushrooms have plenty of important nutrients for building strong bones. Specifically, vitamin D and magnesium. While most people focus on calcium, your body also needs vitamin D and magnesium to process calcium and store it in your bones.
4. Krzystnie wpływają na układ sercowo-naczyniowy
   Ergothioneine is also an excellent amino acid for protecting the heart because it prevents the buildup of plaque. Perhaps this is also why oyster mushrooms are able to lower cholesterol levels.
5. Krzystnie wpływają na układ nerwowy
   Aminokwas ergotioneina jest cytoprotektantem. Innymi słowy, chroni komórki przed stresem oksydacyjnym i uszkodzeniem przez wolne rodniki. Właśnie dlatego grzyby takie jak boczniak mają potencjał do obrony przed chorobami neurodegeneracyjnymi.